آسیب شناسی آموزش زبان
پیشگفتار
آموزش زبان دوم و بویژه زبان کهن و شیرین فارسی در مناطق دو زبانه کاری نسبتاً سخت و هنرمندانه است.
آنچه که آموزش زبان فارسی را در مناطق دو زبانه سخت و دشوار می کند، از دو عامل " انتقال زبانی " و " ناکارآمدی کتاب های زبان و ادبیات فارسی " سرچشمه گرفته است.
انتقال زبانی
از آنجا که دانش آموزان زبان مادری خود را زودتر از زبان فارسی یادمی گیرند ، بنابراین برای ساخت جمله های فارسی از دستور زبان و ساختار زبان مادری خود کمک می گیرند که به این عمل " انتقال زبانی " گفته می شود.
چون بیشتر جمله ها و ترکیب های دستور زبان مادری (زبان اول) با دستور و ساختار زبان دوم ، همگونی و هماهنگی ندارد؛ این عامل باعث پیدایش " خطاها " یِ دستوری ، واژگانی و … می شود.
خطاهای گفتاری و نوشتاری دانش آموزان را نباید سرزنش کرد ، زیرا نشانه ی کوشش و پیشرفت آن ها در یادگیری زبان دوم است.
معلم و دبیر زبان فارسی بایستی با خوشرویی و نرمخویی جمله ها و تلفظ های نادرست دانش آموزان را اصلاح کرده تلفظ یا جمله ی درست را چندین بار تکرار کند تا در ذهن دانش آموزان جای گیرد.
سرزنش و نکوهش پی در پی دانش آموزان در کلاس های درس زبان فارسی سبب خواهد شد که آن ها از زبان دوم بدشان بیاید و انگیزه ای برای ادامه ی یادگیری آن نداشته باشند و یادگیری کندتر و آهسته تر می شود.
معلم مناطق دو زبانه نباید دانش آموزان را در سر کلاس از سخن گفتن به زبان بومی و مادری خود محروم کند و یا زبان و لهجه ی آنان را بد ، عامیانه ، غیر ادبی و نابهنجار ارزیابی کند.
داروی بد و یک جانبه نگری معلم زبان فارسی ، درباره زبان بومی دانش آموزان ، اثرات بسیار شوم و ویرانگری را در ذهن آن ها به جا می گذارد. زیرا دانش آموزان نسبت به همه ی آگاهی هایی که از راه زبان مادری خود به دست آورده اند؛ بدبین شده و آن دانش و آگاهی ها را بی ارزش خواهند شمرد. در آینده نیز دچار " بُحران هویت " ، خود کم بینی و کاهش عزت نفس شده نسبت به همه ی ارزش ها و فرهنگ جامعه ی خود بی تفاوت و بدبین خواهند شد.
کسی که در مناطق دو زبانه تدریس می کند ، بایستی از هردو زبان آگاهی خوبی داشته باشد ؛ زیرا از یک سو دانش آموزان با وی احساس دوستی بیشتری خواهند کرد و از سوی دیگر ، چون از تفاوت های هر دو زبان آگاهی دارد ، بهتر می تواند دانش آموزان را در کار زبان آموزی راهنمایی کند.
برای مثال ، معلمی که در منطقه ی بزرگ آذربایجان تدریس می کند ، می داند که واجگاه صامت های " گ ، ک ، ق " با واجگاه آن در زبان فارسی یکی نیست. معلم می تواند این نکته را به دانش آموزان خود یاد بدهد تا آن ها دارای لهجه (ی ناخواسته) نباشند و فارسی را با لهجه ی ترکی صحبت نکنند.
معلم آگاه و دلسوز می داند که مصوت های فارسی کشیده تر از مصوت های ترکی هستند. او می تواند با چند مثال ساده این نکته ی مهم را به داش آموزان خود یاد بدهد.
فارسی:
سامان
دانا
بال
ترکی:
سامان ( به معنای کاه)
دانا ( به معنای گوساله)
بال (به معنای عسل)
ناکارآمدی کتاب های زبان و ادبیات فارسی
کتاب های ادبیات فارسی نیز در آموزش زبان فارسی کارایی و بهره دهی خوبی ندارند ؛ زیرا از یک سو دستور زبان مناسب و امروزینه هنوز نوشته نشده است و از سوی دیگر در ادبیات فارسی کوشش بسیار شده است تا دانش آموزان با سبک و نگارش و جمله بندی متون ادبی کهن آشنا شوند.
آشنایی با متون کهن برای کسی که می خواهد در آینده پژوهشگر تاریخ ادبیات بشود ، بسیار سودمند است ؛ اما برای دانش آموزی که می خواهد خلبان ، مهندس یا جراح قلب و … بشود ، چه سودی می تواند داشته باشد؟
یکی از مهمترین داشواری های آموزش زبان فارسی ، نگارش دستور زبان آن است.
دستور زبان فارسی که در سده های پیشین از روی دستورهای عربی نوشته شده است ، امروزه نیز از روی دستورهای اروپایی الگو برداری و نوشته می شود.
در حالی که دستور هر زبانی را باید از درون خود آن زبان – و سخنگویان آن – بیرون کشید و نوشت.
در دستورهای کنونی نارسایی های بسیاری در تعریف فعل ماضی و … به چشم می خورد که نمی توان از آن چشم پوشی کرد. مثلا در جمله ی " شاید فردا به تهران رفتم تا از نمایشگاه کتاب دیدن کنم " ؛ فعل رفتم به معنای آینده بکار رفته است.
همچنین صورت های کهن و مهجور افعال در کنار صورت های رایج آن آورده شده است که بایستی آن ها را از هم جدا کرد. مثلا: همی گفتم / می گفتم.
البته برخی از واژه های عامیانه و محلی نیز وجود دارند که در فارسی رسمی و معیار بکار نمی روند و بر دشواری یادگیری زبان و ادب فارسی اٍر می گذارند؛ مثلا: مانده نباشی بجای خسته نباشی ، هپروت ، تُخس و …